7 lipca 2011, 11.oo – 20.oo
Stara Rzeźnia  Zespół Minaretu i Fundacja Malta
http://www.minaret.art.pl

Relacja pracy do ciała, pracy realnie istniejącej, w realnej przestrzeni jest dla mnie kluczowa. Trudno mówić o projekcie i jego oddziaływaniu na sferę publiczną, jeśli go nie ma, jeśli każdy jedynie wyobraża sobie jak taki projekt mógłby wyglądać. Minaretu nie ma. Poznań go po prostu nie zobaczy. Wszystko inne ma wielkie znaczenie, ale nie dla życia miasta, które, w swojej substancji – ewoluującej, starzejącej się, płynnej – pozostało niezmienione. Joanna Rajkowska

„To jest historia minaretu, który nie powstał” – to cykl działań zamykających ponad dwuletnią pracę nad projektem Minaret. Tytuł nie jest prowokacją, raczej przyznaniem się do porażki i braku nadziei na możliwość realizacji Minaretu w Poznaniu.
Idea projektu Minaret Joanny Rajkowskiej
Projekt Minaret zakładał przekształcenie komina pofabrycznego byłych Poznańskich Zakładów Papierniczych, usytuowanych u zbiegu ulic Estkowskiego i Szyperskiej w centrum Poznania, w minaret. Komin znajduje się w kwartale chaotycznej zabudowy przypominającej nieco charakterem zabudowania na Bliskim Wschodzie, jest na tej samej osi widokowej co Ostrów Tumski i Katedra poznańska. Do 2012 roku w pobliżu katedry powstać ma Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego promujące to miejsce jako kolebkę państwowości i chrześcijaństwa w Polsce. Dalej linia prowadzi do ulic Małe Garbary i Stawna przy Starym Rynku, przy których stoi budynek byłej synagogi. Synagoga od 1940 roku, kiedy to została przebudowana przez żołnierzy Wehrmachtu, jest pływalnią miejską. Forma architektoniczna Minaretu miała być wzorowana na minarecie Wielkiego Meczetu w Jenin, na Zachodnim Brzegu Jordanu. Meczecie, który jest jednym z najstarszych arcydzieł architektury osmańskiej Palestyny. Podobnie jak warszawska palma (Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich), tak i Minaret miał w zamyśle Rajkowskiej na trwałe wpisać się w pejzaż miasta, nadając miejscu interwencji charakter iluzyjny, surrealny i egzotyczny. Jest rok 2011, trzeci z rzędu Festiwal Malta, na którym prezentowany i omawiany jest projekt Minaret. Tak w 2009, jak i w 2010 roku była w nas determinacja i wiara w ostateczne powodzenie realizacji Minaretu. Na panelach towarzyszących w tych latach Festiwalowi zapowiadaliśmy kolejno: – wybudowanie kamiennego Minaretu (w 2009 roku towarzyszyło nam naiwne przekonanie, że obiekt zostanie wybudowany w roku następnym; przekonanie oparte na wsparciu projektu przez wiceprezydenta miasta Poznania, Macieja Frankiewicza, który niestety niedługo potem zginął tragiczną śmiercią); – inaugurację tymczasowej instalacji świetlnej w formie zarysu Minaretu (w 2010 roku znaliśmy już negatywne opinie władz Miasta odnośnie trwałej instalacji Minaretu, nie wiedzieliśmy jednak wystarczająco wiele, by wątpić w możliwość realizacji tymczasowej interwencji); – wdrożenie do szkół ponadgimnazjalnych w Poznaniu programu edukacyjnego poświęconego wielokulturowości, inspirowanego projektem Minaret (zaledwie rok temu wierzyliśmy w intencję powołania programu przez wiceprezydenta Sławomira Hinca, założyliśmy więc, że pierwszy pilotażowy etap programu rozpocznie się już w styczniu 2011 roku). Nic z tych planów, zapowiedzi i obietnic się nie potwierdziło. Minaret trwały, jak i tymczasowy został administracyjnie zablokowany przez władze miejskie. Program edukacyjny nie spotkał się ostatecznie z gotowością jego sfinansowania i wdrożenia do szkół przez Wydział Oświaty Miasta. Pisząc to (maj 2011) mieliśmy jeszcze nadzieję (niesłusznie..), że mylimy się co do zablokowania realizacji zarysu Minaretu z ciągu świateł LED i że jednak podczas festiwalowych nocy zaświeci się „architektoniczny rysunek” Minaretu wokół komina, że będziemy mieli szansę usłyszeć wezwanie muezina rozbrzmiewające z tego miejsca w momencie inauguracji instalacji. W naszym pojęciu było to wezwanie do otwarcia na mniejszość muzułmańską, na religijną i kulturową odmienność, ale też na odmienne spojrzenie na miasto, jego architekturę, przemożne jej oddziaływanie i wpływ, jaki wywiera na proces formowania tożsamości miasta i mieszkańców Poznania. Wezwanie więc do krytycznego spojrzenia na z pozoru neutralne kształtowanie przestrzeni publicznej miasta. Do przyjrzenia się wartościom i interesom, wspierającym ten proces, stojącym też u podstaw decyzji o zablokowaniu realizacji projektu publicznego Minaret. Wydaje się, że decyzja ta podjęta została w imię kształtowanego przez władze miejskie wizerunku Poznania i zbiorowego „my” poznaniaków – opartego na narodowej i religijnej jednolitości. To monolityczne zbiorowe „my” – czego władze miejskie zdają się nie zauważać, traci jednak na swojej aktualności, przestaje być oczywiste, podzielane przez wszystkich mieszkańców. Jego stabilizowanie, wzmacnianie w obecnej sytuacji społecznej Poznania może więc przyczynić się do gwałtownych wykluczeń części mieszkańców Poznania. Jest to realne i istotne zagrożenie. Choć Minaret nie powstał – sama fantazja o minarecie okazała się na tyle silna, że wyzwoliła gorącą debatę w sferze publicznej. Emocje te wyrażane były zarówno przez mieszkańców, w tym przez społeczność muzułmańską oraz władze miasta, jak i szerzej przez polskie media i publiczność. Towarzyszące im podziały naruszyły dotychczasowe linie demarkacyjne w obrębie różnych środowisk. Minaret wywołał bowiem szereg trudnych pytań – nie tylko o kształt miasta, nie tylko o tożsamość poznaniaków, ale szerzej – o polski i europejski stosunek do islamu, które jak dotąd w polskiej przestrzeni publicznej nie były tak mocno stawiane. Pytania te w interdyscyplinarnej perspektywie podjęte zostały na stronie internetowej projektu: http://www.minaret.art.pl. Strona będzie nadal aktywna, pomimo zakończenia prac nad realizacją „Minaretu”.

Wydarzenia towarzyszące pracy nad realizacją Minaretu – tzw. „efekt Minaretu”
2009 Festiwal Malta: panel dyskusyjny „Minaret. Spotkanie wokół projektu publicznego Joanny Rajkowskiej w Poznaniu” – pierwsza publiczna prezentacja projektu Minaret
2010 Festiwal Malta:
– akcja uliczna Marsz tyłem zainicjowana przez Hannę Gill-Piątek „od jak najbardziej realnej katedry, pod nieistniejącym jeszcze minaretem-kominem, do synagogi-pływalni” – panel dyskusyjny „Efekt Minaretu” prezentujący koncepcję programu edukacyjnego poświęconego wielokulturowości
Spotkanie studentów Pracowni Pytań Granicznych UAM z Joanną Rajkowską: „Rydwan czyli wehikuł postkolonialny”
Prezentacja Minaretu podczas wystawy zbiorowej „Wrogośćinność. Podejmowanie Obcych” przygotowanej przez Jarosława Lubiaka w Muzeum Sztuki w Łodzi
Konferencja Instytutu Studiów nad Islamem „Analizując islamofobię”; teksty pokonferencyjne (w tym tekst poświęcony reakcjom islamofobicznym na Minaret) zostaną opublikowane w 2011 roku pod patronatem Le Monde Diplomatique (edycja polska) przez Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”
2011 wydanie Nowej Krytyki „Postkolonializm. Joanna Rajkowska” z tekstem przewodnim: „Filozofia, kolonializm i Minaret, który nie powstał”

Zwrotne punkty projektu Minaret
wrzesień – listopad 2008: rezydencja artystyczna Joanny Rajkowskiej w Poznaniu – opracowanie koncepcji projektu Minaret – zgodnie z umową: „Na zaproszenie Miasta Poznania artystka Joanna Rajkowska – Wykonawca, w okresie od dnia 23 września 2008 r. do 20 listopada 2008 r. będzie gościć w Poznaniu. Celem zaproszenia jest przygotowanie przez Wykonawcę projektu dla przestrzeni publicznej miasta.”
czerwiec 2009: negatywne stanowisko Sądu Konkursowego (wśród jego członków znaleźli się: z-ca Dyrektora Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu Miasta w Poznaniu, Miejski Konserwator Zabytków w Poznaniu, Dyrektor Zarządu Komunalnych Zasobów Lokalowych w Poznaniu, który administruje terenem usytuowania komina): „Na marginesie rozstrzygnięcia konkursowego Sąd Konkursowy uważa za stosowne publicznie wyrazić swoje zdecydowanie negatywne stanowisko wobec zamiarów wykonania formy minaretu z istniejącego komina przemysłowego dawnej fabryki papieru. Sąd Konkursowy uważa, że realizacja tego zamierzenia:
a) jest obca kulturowo
b) nakłada się na osie widokowe w kierunku na katedrę i na pobliski budynek dawnej synagogi
c) może być odebrana jako prowokacja o charakterze religijnym
d) może być odebrana jako próba ośmieszenia symbolu religijnego – minaretu, poprzez jego realizacje na kominie przemysłowym e) nie posiada żadnych istotnych walorów artystycznych związanych z wydarzeniami kulturalnymi miasta Poznania”.
grudzień 2009: Pismo Miejskiego Konserwatora Zabytków: Komin znajduje się: „na obszarze zespołu urbanistyczno-architektonicznego centrum Poznania wpisanego do rejestru zabytków” oraz „na obszarze miasta uznanym za Pomnik Historii”, „na trasie prowadzącej z obszaru staromiejskiego w stronę Ostrowa Tumskiego”, a „celem ochrony pomnika historii jest zachowanie ze względu na wartości historyczne, przestrzenne, architektoniczne oraz wartości niematerialne, historycznej części miasta, pierwotnego charakteru całego obszaru i wszelkie działania burzące ten układ są niewskazane ze stanowiska konserwatorskiego. Miejski Konserwator zabytków akceptuje różnorodne wydarzenia artystyczne, ale pod warunkiem, że są one o charakterze tymczasowym, a nie jako trwałe elementy w krajobrazie miasta. Ze stanowiska konserwatorskiego niedopuszczalna jest zmiana charakteru komina.”
grudzień 2010-czerwiec 2011 pisma Zarządu Komunalnych Zasobów Lokalowych odmawiające użyczenia komina pod tymczasową „iluminację świetlną komina”
Minaret na Festiwalu Malta 2011 – „To jest historia minaretu, który nie powstał” w Starej Rzeźni, 7 lipca 2011,
od godziny 11.oo do 20.oo – ekspozycja materiałów wizualnych powstałych podczas pracy nad projektem Minaret, dokumentacji działań podjętych w ramach projektu od 2009 roku oraz publicznego odbioru projektu, jak i zarysowanie interpretacji projektu i reakcji, z jakimi się spotkał,
– cykl spotkań – z autorką projektu Minaret – Joanną Rajkowską oraz zespołem Minaretu, producentem projektu – Fundacją Malta, osobami, instytucjami i organizacjami współpracującymi przy projekcie Minaret oraz zaproszonymi do dyskusji gośćmi. Liczymy, że nasze zaproszenie do spotkania i dyskusji o Minarecie przyjmą miedzy innymi władze Miasta Poznania,
– prezentacja nowego numeru Nowej Krytyki „Postkolonializm. Joanna Rajkowska”, w którym obok tekstów podejmujących zagadnienia z zakresu teorii postkolonialnej (będących poszerzonym zapisem cyklu wykładowego Postkolonializm jako dyskurs krytyczny w humanistyce, który w roku 2009/2010 został zorganizowany przez Międzywydziałową Pracownię Pytań Granicznych UAM w Poznaniu) opublikowane zostały projekty artystyczne Joanny Rajkowskiej, w tym Minaret,
– prezentacja publikacji poświęconych projektom publicznym Joanny Rajkowskiej.

Zespół „Minaretu”
Joanna Rajkowska – autorka projektu
Dorota Grobelna – kuratorka
Dominika Pierunek – koordynatorka produkcji (Fundacja Malta)
Wiktoria Szczupacka – dokumentacja, redaktorka strony www
Stefan Bajer – architekt projektu
Hanna Gill-Piątek – autorka „Marszu tyłem” (2010)
współpraca przy wystawach Mateusz Witkowski – grafik
Rafał Żurek – operator kamery (filmy: „Marsz tyłem”, „Sprężyna”)
wcześniej: Jakub Dąbrowski – inicjator i współorganizator (razem z Agatą Rogoś) rezydencji Joanny Rajkowskiej w Poznaniu, podczas której powstała koncepcja projektu (2008)
Katarzyna Czarnecka – koordynatorka współpracy z Krytyką Polityczną, współpraca przy fundrasingu
Tomasz Osięgłowski – architekt projektu
Producent projektu: Fundacja Malta
Partnerzy: Pracowania Pytań Granicznych UAM, Instytut Studiów nad Islamem, Poznańskie Stowarzyszenie Inicjatyw Teatralnych, Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Krytyka Polityczna, Le Monde Diplomatique (edycja polska), Nowa Krytyka, Fundacja Wiedza Lokalna
Sponsor podróży artystki do Jenin: Anadolu Kültür
Wystawa współfinansowana przez: Miasto Poznań Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (dla kuratorki)
Zespół ekspercki programu edukacyjnego dla szkół ponadgimnazjalnych „Wiedzieć-Rozumieć-Rozmawiać” w Poznaniu: Kierownik: prof. Wojciech Burszta Zespół: Karolina Białek, dr Izabela Czerniejewska, Piotr Majewski, dr Agata Marek, dr hab. Jacek Schmidt, Karol Wittels.
Zarówno Minaret, jak i program edukacyjny nie został zrealizowany ze względu na negatywną opinię władz Miasta oraz odstąpienie Miasta od początkowej współpracy przy realizacji tych projektów.